ویروس H1N1 چیست؟
این ویروس از آنفلوانزای نوع A است که اولین بار در سال ۱۹۱۸ میلادی در آمریکا شناخته شد و پس از یک دوره طولانی بار دیگر این بیماری به نام Swine flu یا آنفلوانزای خوکی با شکل، قدرت و توانایی بیماریزایی متفاوت از گذشته، در ایالت کالیفرنیای جنوبی کشور آمریکا گزارش شد و پس از آن، به سرعت کشورهای مکزیک، کانادا و کشورهای اروپایی نیز مواردی از ابتلا به این بیماری را گزارش نمودند. اگر چه Swine flu آنفلوانزای خوکی نام گرفته، اما این به آن معنا نیست که این بیماری از خوک به انسان انتقال می‌یابد، بلکه در آزمایش‌های انجام شده از این ویروس، مشخص شده که تعدادی از ژن‌های آن شبیه به آنفلوانزای ویروسی است که در خوک‌های شمال آمریکا یافته‌اند. در عین حال به دلیل شباهت بروز این آنفلوانزا در خوک‌های اروپا و آسیا و مرغان و انسان‌ها، دانشمندان آن را یک آنفلوانزای ویروسی چهارگانه نام نهاده‌اند.
قدرت بیماریزایی این ویروس، سه برابر ویروس آنفلوانزای معمولی بوده و بیشترین شیوع آن در فصول سرد سال است. انتقال آن از انسان به انسان است (نه حیوان به انسان) که معمولاً قسمت فوقانی سیستم تنفسی را درگیر می‌نماید و تنها در ۱ تا ۲ درصد می‌تواند منجر به مرگ شود که دلایل آن ذکر خواهد شد.
نشانه‌ها، علائم و راه انتقال بیماری
نشانه و علامت بیماری آنفلوانزای خوکی چیست؟
علائم این بیماری مشابه آنفلوانزای فصلی همانند تب، سرفه، گلودرد، آب ریزش بینی، کوفتگی و درد بدن، سر درد، لرز و خستگی و در موارد مشخص اسهال، تهوع و استفراغ می‌باشد و در مواردی ممکن است این بیماری ویروسی پیشرفت نموده و عفونت‌های شدید ریوی، گوشی و سینوسی ایجاد نماید.
چه افرادی بیشتر در خطر معرض این بیماری هستند؟
خانم‌های حامله، کودکان با سن کمتر از ۵ سال، افراد با بیماریهای مزمن و طولانی مدت مانند آسم، دیابت، برونشیت مزمن، بیماریهای قلبی و ریوی، کلیوی، کبدی، افراد مسن ۶۴ سال و بالاتر و کسانی که به عللی همانند جراحی وسیع، شیمی درمانی مکانیزم دفاعی سیستم ایمنی بدن آنان در شرایط مناسب نیست. در عین حال وجود آنتی بادی ضد این ویروس در بدن افراد میانسال، جوان و سالم و حتی در یک سوم از افراد مسن بالای ۶۰ سال، بدن آنها را در مقابل این ویروس محافظت می‌نماید. بنابراین لازم است بدانیم بسیاری از افراد در ابتلای به این بیماری نیازی به درمان ویژه به استثناء استراحت و اقامت ۷ روزه در منزل و استفاده از داروهای معمولی جهت تسکین درد و علایم، به اقدامی دیگر نیاز ندارند؛ زیرا مکانیزم دفاعی مناسب بدن ویروس را سرکوب و نابود می‌نماید.
چگونه این ویروس انتقال می‌یابد؟
انتقال این بیماری از انسان به انسان از طریق سرفه، عطسه، تخلیه ترشحات بینی و دهان است که ویروس می‌تواند حداکثر تا فاصله ۱٫۵ متری از طریق سرفه یا عطسه منتقل شود. اما راه دیگر انتقال تماس دستها، با محیط آلوده به ویروس است. مانند دستگیره درب‌ها و یا وسایلی که به طور عمومی و مشترک استفاده می‌شود. دست تماس یافته با محیط آلوده به ویروس موجب انتقال آن از طریق دست آلوده شده به بینی و دهان و یا چشم می‌شود.
این ویروس می‌تواند از طریق صحبت کردن نیز انتقال یابد. زیرا ذرات ویروس از طریق تنفس بخصوص در زمان صحبت کردن که دم و بازدم با قدرت بیشتری هوای مجاری تنفسی را به خارج منتقل می‌نماید باعث انتقال بیماری به فرد مقابل شود. به همین منظور تأکید شده در هنگام صحبت کردن یا غذا خوردن بطور مستقیم مقابل همدیگر نباشید و اصطلاحا شطرنجی نشستن و یا ایستادن ضربدری در مقابل همدیگر را پیشنهاد نموده‌اند. این موجب می‌شود تا طرفین مخاطب و گفت‌وگو، تماس مستقیم با هوای دم و بازدم ناشی از تنفس یکدیگر نداشته باشند.
آیا کسی می‌تواند مبتلا به این ویروس باشد، ولی علامتی یا نشانی از بیماری نداشته باشد؟
در مواردی نادر ممکن است. به عبارتی توانایی سیستم ایمنی بدن فرد نقش مؤثری در بروز علایم جسمی و ظاهری دارد. و در این بین افراد را می‌توان به سه گروه تقسیم نمود.
دسته اوّل: کسانی که به شدت علایم بیماری را بروز می‌دهند؛ مانند اطفال، خانم‌های حامله، افراد مسن و اشخاص با بیماری زمینه‌ای (بیماریهای ریوی، قلبی و دیابت).
دسته دوّم: کسانی که علایم خفیفی از عطسه، سرفه و کوفتگی بدن در حد سرماخوردگی مختصر دارند. یا ممکن است هر کدام از این علایم را به تنهایی داشته باشند.
و دسته سوّم: کسانی که که ممکن است هیچ علامتی جز یک تب خفیف نداشته باشند.
چه علایمی در کودکان بسیار جدی است و باید به مراکز درمانی منتقل شوند؟
بیشتر مبتلایان به غیر از ۴ گروه در خطر (کودکان زیر ۵ سال، سالمندان بالای ۶۴ سال، خانم‌های باردار و افراد با بیماری زمینه‌ای) با استراحت در منزل و دوری در تماس با افراد و استفاده از داروهای ضد ویروس به راحتی درمان می‌شود. اما اگر علایم زیر در کودکان بروز نمود حتماً نیازمند انتقال به بیمارستان هستند.
۱- تنفس سریع و غیر عادی (نفس نفس زدن)
۲- تغیر رنگ پوست به آبی یا خاکستری بخصوص در لب‌ها
۳- بی‌اشتهایی شدید
۴- تهوع و استفراغ مقاوم و مداوم
۵- عدم هوشیاری، تشنج و بی‌توجهی به محیط
۶- بی‌قراری و اضطراب شدید
۷- تب بالا و سرفه مقاوم
۸- اسهال به همراه علایم فوق
چه علایمی در بزرگسالان باید مورد توجه قرار گیرد؟
۱- تنفس کوتاه که به سختی انجام می‌شود.
۲- احساس درد و فشار در قفسه سینه و شکم
۳- سرگیجه ناگهانی و استفراغ شدید و مداوم و اسهال
۴- کاهش سطح هوشیاری
۵- تب بالا و سرفه شدید.
دوره این بیماری چه مدت یا چند روز می باشد؟
اطلاعات بر این باور است که شخص یک روز پس از ابتلا به این ویروس دچار علایم می‌شود، یعنی این ویروس پس از ابتلای شخص در روز اول هیچ‌گونه علایمی ندارد و اصطلاحاً دوره نهفته آن یک روز است، اما دوره بیماری در افراد با مکانیزم دفاعی نرمال و طبیعی ۷ روز بوده، ولی این دوره در کودکان، افراد مسن و خانم‌های باردار و افردا با بیماریهای دیگر متفاوت و طولانی‌تر است. بنابراین طی این مدت (۷ روز) شخص بیمار منبع انتقال بیماری به افراد دیگر نیز هست.
چه مدت ویروس آنفلوانزای خوکی می‌تواند در محیط باقی بماند و بیشترین مکان‌هایی که امکان آلودگی آن را دارد کجاست؟
در خارج از بدن ویروس به مدت ۲ تا ۸ ساعت زنده می‌ماند. اما گرمای محیط ۷۵ تا ۱۰۰ درجه سانتیگراد مواد ضد عفونی کننده هیدروژن پروکساید، بتادین و الکل آنرا به راحتی نابود می‌کنند. اما منابع آلودگی در انسان شامل: بینی، دهان، لب‌ها، چشم‌ها موی سر و دست‌هاست؛ زیرا این مکان‌ها بیشتر مورد تماس دستها در افراد عادی است.
اما بیشترین امکان آلودگی محیطی برای وسایلی است که به نحوی با دست، صورت انسان در تماس می‌باشد. همانند دستگیره درها، میز و صندلی، شیرآلات، نرده‌های پله‌ها، بالش خواب و ملحفه، اسباب بازی‌ها، وسایل آشپزی و آشپزخانه، وسایل عمومی که مورد استفاده مشترک است. همانند اسکناس، اسناد و مدارک دست به دست شده و… بنابراین حائز اهمیت است پس از تماس با هر فرد یا اشیاء مشکوک دست و صورت خود را با آب و صابون شستشو دهیم. و بهتر است در محیط کار قبل از شروع کار و پایان کار میز کار مان را با پنبه الکلی ضد عفونی نماییم.
چگونه می‌توان خود را در مقابل این بیماری محافظت نمود و عوارض بیماری را به حداقل رساند؟
۱- پوشاندن صورت، بینی و دهان در زمان سرفه و عطسه با دستمال کاغذی یک بار مصرف و پس از آن قرار دادن آن در سطل در بسته مخصوص.
۲- شستشوی دست و صورت با آب و صابون بعد از هر عطسه و سرفه تا ویروس‌ها زدوده شوند. دستها را می‌توان با پنبه و الکل ضدعفونی نمود.
۳- در خارج از منزل، محیط کار و معابر عمومی از تماس دستهایتان با صورت یا چشم، بینی و دهانتان خودداری نمایید.
۴- استفاده از ماسک در محیط خارج از منزل بخصوص در مراکز شلوغ و پر رفت و آمد
۵- حدامکان از تماس بسیار نزدیک (دست دادن یا روبوسی) با افراد دیگر خودداری نمایید.
۶- آب دهان و ترشحات بینی را در زمین نریزید. آن را در دستمال کاغذی یک بار مصرف تخلیه و سپس آن را به سطل مخصوص منتقل نمایید.
۷- سعی کنید از حضور در مکان‌های پر ازدحام بخصوص در محیط‌های بسته که امکان عطسه و سرفه در آن زیاد می‌باشد، خودداری نمایید.
۸- دقت کافی به مسافرانی که از خارج کشور بویژه کشورهای آمریکایی، اروپایی و آسیای جنوب شرقی وارد کشور می‌شوند، داشته باشید و در مسافرت به این کشورها به همه نکات مراقبتی دقت نمایید.
۹- اگر احساس سرماخوردگی دارید، در صورت شک به آنفلوانزای خوکی حداقل ۷ روز در خانه بمانید. و یک روز بعد از بهبودی کامل می‌توانید وارد فعالیت روزانه و اجتماعی شوید. این راهی است که دیگران را آلوده نمی‌کنید.
۱۰- بیمار باید در اتاقی استراحت نماید که محل عبور و مرور و رفت و آمد دیگران نباشد. اصطلاحاً ایزوله باشد. تماس با افراد بهتر است از طریق تلفن باشد و حدالامکان یک نفر نیازهای شخص بیمار را تامین نماید. درب و پنجره اتاق بیمار حدامکان باز باشد و از سیستم تهویه برخوردار باشد.
۱۱- حمام جداگانه برای بیمار به همراه وسایل شخصی ضروری است. در غیر این‌صورت قبل از استفاده از حمام برای دیگران باید حتماً کلرزدایی و گندزدایی شود
اگر یکی از اعضای خانواده بیمار شد چه کنیم؟
در صورت ابتلای یکی از اعضای خانواده‌تان می‌توانید به محل کار و تحصیل خود بروید، اما شرایط خود را کنترل نمایید و مسئول محیط کار را از موضوع مطلع نمایید، زیرا به محض بروز علایم در شما می‌بایست در منزل استراحت نمایید. ۴ گروه افراد پرخطر ذکر شده در صورت اجبار به زندگی در کنار بیمار نیازمند درمان جهت پیشگیری از بیماری است و اگر شما در این ۴ گروه نیستید، نیاز به درمانی جز مراقبت‌های ذکر شده ندارید. (۴ گروه شامل کودکان زیر ۵ سال، سالمندان، افراد با بیماری زمینه‌ای و خانم‌های باردار) در خصوص ظروف و وسایلی که بوسیله شخص بیمار مورد استفاده قرار می‌گیرند، تاکید شده شستن آن با آب گرم و مواد ضد عفونی کننده موجب نابودی ویروس می‌شود و استفاده از آن برای دیگر افراد خانواده منعی ندارد. مانند (بشقاب، سینی، قاشق) البته این مجزا از وسایل شخصی چون شانه، مسواک، لباس و… است.
از چه زمانی شخص می‌تواند بیماری را به اطرافیان انتقال دهد؟
این موضوع در بیماریهای ویروسی مختلف متفاوت است. مثلاً در بیماری سارس پس از شروع علایم بیماری، ویروس بیماری قابل انتقال است. اما در آنفلوانزا یک روز بعد از شروع بیماری قابل انتقال است و در برخی بیماریهای ویروسی دیگر، یک روز قبل از شروع علایم بیماری قابل انتقال است، به همین دلیل تاکید شده انتقال و سرایت بیماری ویروسی را باید بر اساس میزان ابتلا منطقه‌ای و محلی ارزیابی نمود. به عنوان مثال اگر فردی در خانواده مبتلا به بیماری آنفلوانزا شده، باید ۲ موضوع را در نظر داشته باشیم؛ اوّل نزدیکترین افراد به او از یک تا ۲ روز قبل شروع بیماری چه کسانی بودند؟ و دوّم اینکه از این نزدیکترین افراد به او چه کسانی در گروه خطر هستند (کودکان زیر ۵ سال، افراد بالای ۶۴ سال، خانم‌های حامله و افراد با بیماریهای زمینه‌ای و مزمن) و با این محاسبه می‌توانیم حلقه اوّل مبتلایان احتمالی را شناسایی و با هشدار به آنان، هم آنها را تحت نظر داشته باشیم و هم رفت و آمدهای آنان را با دیگران برای جلوگیری از انتقال بیماری به زنجیره دوّم محدود و کنترل نمائیم.
نقش ماسک در کنترل و پیشگیری بیماری چه‌اندازه و نحوه استفاده آن چگونه است؟
ماسک تا بیش از ۵۰ درصد از ابتلا به بیماری پیشگیری می‌نماید. بر اساس استاندارد جهانی ماسک N95 برای مبارزه با بیماریهای ویروسی می‌باشد. و باید بدانیم اندازه‌های مختلف از آن برای افراد و گروه‌های سنی مختلف باید در دسترس باشد. نکاتی که در استفاده از ماسک باید مد نظر باشد:
۱- ماسک باید کاملاً بروی صورت (بینی، لب و چانه) ثابت باشد.
۲- هنگامی که ماسک به علّت عطسه، سرفه یا تنفس مرطوب شده و یا سوراخی در آن ایجاد شده، باید تعویض شود. و به همین خاطر باید چند ماسک همراه خود داشته باشیم.
۳- برای تعویض ماسک از بندک یا کشی که به دور گوش شما می‌افتد استفاده کنید و دستتان با خود ماسک تماس نداشته باشد.
۴- ماسک مخصوص شما باید دور از دسترس دیگران باشد و پس از استفاده و یا تعویض آن را در سطل مخصوص قرار دهید.
اگر دچار سرگیجه یا حساسیت پوستی شدید احتمالاً به این نوع ماسک حساس هستید، بنابر این در موارد بسیار نادر افرادی ممکن است به ماسک حساس باشند.
نحوه شستن دستها چگونه باشد؟
دستها با آب گرم و صابون به مدت ۱۵ تا ۲۰ ثانیه باید شسته شوند و یا با پنبه و الکل تمام دستها و حتی بین انگشتتان و زیر ناخن‌ها تمیز شوند
آیا روش تشخیص ازمایشگاهی برای این بیماری وجود دارد؟
بلی به ۴ روش می‌توان این بیماری را با تهیه نمونه از ترشحات حلق یا بینی تشخیص داد.
۱– RT-PCR که بررسی ملکولی است و RNA که پروتئین ویروس است، را در محیط ازمایشگاه به دست می‌آوریم. میزان اطمینان این آزمایش ۸۰ تا ۱۰۰ درصد است و بهترین راه تشخیصی می‌باشد.
۲- کشت ویروس در محیط آزمایشگاه که ۲ تا ۱۰ روز به طول می‌انجامد و اطمینان آن کمتر از تست PCR است.
۳- اندازه‌گیری آنتی ژن با آنتی بادی به روش مستقیم و غیر مستقیم که ۲ تا ۴ ساعت وقت نیاز دارد، اما این تست نمی‌تواند بین گونه‌های مختلف آنفلوانزای A اختلاف بگذارد.
۴- تست سریع تشخیصی یا RIDT که در مدت نیم ساعت انجام می‌شود، ولی اطمینان آن از همه تست‌ها کمتر بوده (۱۰ تا ۷۰ درصد) و همچنین قادر به افتراق انواع مختلف آنفلوانزای A نیست. بنابراین ۲ تست اول قادر به تشخیص آنفلوانزایA نوع خوکی H1N1 هستند.